کد مطلب:19185 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

توصيف قرآن از دنيا و آخرت به عنوان محل عبور و قرار چگونه است؟

جهان طبيعت همواره در حال كوشش و پويايي و حركت از قوّه به فعل است و حركت سمت و سويي به نام هدف را تعقيب مي كند و وقتي به هدف رسيد ثابت مي شود، نه ساكن؛ زيرا درجهان، سكون نيست. قرآن كريم براي جهان هستي «دار القرار» و «دار الثّبات» اثبات كرده، مي فرمايد: «إنّما هذه الحيوة الدّنيا متاع و إنّ الاخرة هي دار القرار» مؤمن/39 [زندگي دنيا متاع اندك و ناچيز است و همانا آخرت سراي قرار و ثبات است.] دنيا قرارگاه نيست، بلكه گذرگاه است و هر گذرگاه به قرار گاهي پايان مي پذيرد. دنيا پويا و متحوّل است و سرانجام ثبات و آرامش مي طلبد و به تعبير ديگر دنيا همچون يك كشتي متحركي است كه بايد در جايي لنگر اندازد. از ديدگاه قرآن لنگرگاه اين كشتي پر جوش و خروش «قيامت» است: «يسئلونك عن السّاعة أيّان مرسيها» اعراف/187؛ از تو (اي پيامبر) مي پرسند ساعت ظهور قيامت كي است و كشتي دنيا كي لنگر مي‎اندازد و مي‎آرامد و سرنشينانش كي پياده مي‎شوند وبه مقصد اصلي خود مي‎رسند؟ اين كاروان كي به دار قرار و ثبات مي‎رسد.

امير المؤمنين(ع) مي فرمايد: دنيا گذرگاه و معبر و آخرت قرارگاه و مقرّ است: «أيّها النّاس، إنّما الدّنيا دار مجاز، و الاخرة دار قرار، فخذوا من ممرّكم لمقرّكم» (نهج البلاغه، خطبة 203)؛ پس از گذرگاهتان توشه اي براي قرارگاهتان برداريد... انسان وقتي هلاك شود مردم گويند: چه گذاشته؟ و فرشتگان گويند: او چه پيش فرستاده است؟ همچنين فرمود: «فإنّ الدّنيا لم تخلق لكم دار مُقام، بل خُلِقت لكم مجازاً لتزودوا منها الأعمال إلي دار القرار» (همان، خطبة 132)؛ [دنيا براي شما به عنوان سراي ثبات و قرار آفريده نشده ، بلكه آفريده شده تا عبورگاه باشد و از آن زاد و توشه كردار صالح جهت سراي قرار و ثبات (آخرت) فراهم كنيد.

قرآن با نگرشي ديگر نظام دنيا را اعتباري دانسته كه سرانجام بايد به نظام حقيقي منتهي گردد. زندگي دنيا مجموعه اي از قراردادهاست كه با پايان پذيرفتن عمر بشر پايان مي پذيرد و انسان وارد نظام فردي حقيقي مي گردد. در نظام جديد معاد هر فردي از ديگران بيگانه است. قرآن مي فرمايد: «ولقد جئتمونا فُرادي كما خلقناكم أوّل مرّة وتركتم ما خوّلنا كم وراء ظهوركم وما نري معكم شفعاءكم الّذين زعمتم أنّهم فيكم شركاء لقد تقطّع بينكم وضلّ عنكم ما كنتم تزعمون» انعام/94؛ [همانا شما تك تك براي حساب نزد ما باز خواهيد آمد، بدان گونه كه نخست شما را آفريديم و آنچه از مال و جاه به شما داديم همه را پشت سر خواهيد افكند و بين شما و آنها جدايي خواهد افتاد و همه نابود خواهند گشت.

اين آيه از جامع ترين آياتي است كه نشئة دنيا و قيامت را در كنار هم بازگو مي كند و نظام اعتباري دنيا را به نظام حقيقي آخرت منتهي مي داند و از آن نظام علل و اسباب طبيعي همه قطع مي شود، گرچه نظام علّي و معلولي در جهان آخرت نيز حكم فرماست و نظام آخرت از قلمرو علت و معلول بيرون نيست؛ زيرا در آن جا نيز اكرام الهي، سبب راه يافتن به بهشت و قهر خداوند مايه سرنگوني در دوزخ است؛ يعني هر معلولي سبب خاص خود را دارد. عمده آن است كه در آن روز معلوم خواهد شد كه نظام علّي و معلولي به دست خداست و بنا به فرموده امير مؤمنان(ع): «كلّ قائم في سواه معلول» (نهج البلاغه، خطبة 186.) قانون عليّت ويژه دنياست، بلكه هر چيزي كه هستي عين ذات آن نباشد نيازمند علت است، چه در دنيا و چه در آخرت. در آن روز روشن مي شود كه سبب ساز و سبب آفرين كيست و هر گونه علتي غير او، مجراي فيض وي قرار مي گيرد. سرچشمه حيات بخش خداست و ديگران به سان ابزار آب رساني و مجاري آبند كه از خود آبي ندارند. قرآن مي فرمايد: در آن روز خواهند فهميد كه اسباب و علل مادّي همه منقطع است: «إذ تبرّأ الّذين اتُّبِعوا من الّذين اتَّبِعوا وَرأوُا العذاب و تقطّعتْ بهم الأسباب» بقره/166؛ [هنگامي كه پيشوايان باطل از پيروان خود بيزاري جويند و عذاب خدا را مشاهده كنند و هرگونه وسيله و اسباب از آنان قطع شود و هيچ رابطة اي مادي بر جاي نماند.] هم وسيله‎هاي دنيايي و هم دسيسه‎هاي ابليسي؛ زيرا دو منطقه ظهور قدرت غيبي نه مجالي براي دستاويز طبيعي است و نه فرصتي براي دست آوردهاي شيطاني.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)